dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych UJ CM, Kraków 

Przyczyny

Cukrzyca typu 2 to najczęściej występujący na świecie typ cukrzycy. Wyróżnia się dwie przyczyny cukrzycy typu 2: jedna to upośledzenie wydzielania insuliny, na które wpływ mają różne czynniki genetyczne, druga to oporność na działanie insuliny (insulinooporność), której przyczyną mogą być zarówno czynniki genetyczne, jak i otyłość. Tak więc w powstawaniu cukrzycy typu 2 biorą udział dwa czynniki: genetyczny, na który nie mamy wpływu, oraz środowiskowy – otyłość, zwłaszcza brzuszna, która jest tzw. czynnikiem modyfikowalnym, czyli wynika w znacznej mierze z trybu życia danej osoby i może ulec zmianie wskutek odpowiedniego postępowania.

Rozwój cukrzycy typu 2

Cukrzyca jest chorobą postępującą, jej rozwój przebiega stopniowo. Na początku mamy do czynienia z otyłością oraz genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem produkcji i/lub wydzielania insuliny. Oznacza to, że insulina jest produkowana przez trzustkę, ale jej wydzielanie nie przebiega, tak jak u osoby zdrowej – wydzielana jest z opóźnieniem i dłużej niż powinna. Na tym etapie stężenie glukozy we krwi (glikemia) utrzymuje się jeszcze w normie.

Z kolei drugi czynnik powodujący cukrzycę – otyłość – jest przyczyną insulinooporności; trzustka, aby utrzymać stężenie glukozy we krwi w normie, musi produkować coraz więcej insuliny. Po kilku-kilkunastu latach takiego stanu komórki ß trzustki ulegają wyczerpaniu i produkują coraz mniej insuliny. Jest to okres, kiedy stężenia glukozy we krwi ulegają zwiększeniu, co prowadzi do rozpoznania cukrzycy typu 2.

Epidemiologia

Cukrzyca typu 2 jest chorobą dziedziczną. Zwykle dotyczy osób w starszym wieku, dawniej nazywana była nawet cukrzycą starczą, ale ze względu na epidemię otyłości wiek zachorowania na cukrzycę typu 2 znacznie się obniżył i cukrzyca typu 2 obecnie występuje coraz częściej u otyłych osób w młodszym wieku, niekiedy nawet u nastolatków.

Prewencja

Zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2 to dbanie o utrzymanie prawidłowej masy ciała przez właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza insulinooporność. Przeprowadzone badania wykazują, że odpowiednia dieta i ruch są bardzo skuteczne w zapobieganiu rozwojowi cukrzycy typu 2.

Objawy

Objawy cukrzycy typu 2 rozwijają się stopniowo. Początkowo, gdy stężenie glukozy we krwi nie jest jeszcze bardzo duże, cukrzyca zwykle nie powoduje żadnych objawów. Dlatego u osób o zwiększonym ryzyku rozwoju cukrzycy należy okresowo oznaczać stężenie glukozy na czczo lub wykonywać test tolerancji glukozy, zwłaszcza jeśli występują u nich takie czynniki, jak otyłość, nadciśnienie tętnicze i choroby serca, a w rodzinie notowano przypadki cukrzycy.

W miarę pogarszania się insulinooporności i wyczerpywania zdolności komórek β trzustki do produkcji insuliny rozwijają się objawy kliniczne cukrzycy: nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, ogólne osłabienie i infekcje układu moczowo-płciowego. U osób z utrzymującymi się dużymi stężeniami glukozy we krwi może nastąpić samoistne zmniejszenie masy ciała, które jest wynikiem braku insuliny, przez co glukoza nie jest wprowadzana do komórek organizmu i nie jest wykorzystywana jako materiał energetyczny.

Leczenie

Leczenie cukrzycy typu 2 jest kompleksowe i wymaga stosowania równocześnie kilku metod. Należą do nich metody niefarmakologiczne, czyli edukacja, leczenie dietetyczne, wysiłek fizyczny, także leczenie farmakologiczne. Ponadto konieczne jest leczenie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, a u chorych z powikłaniami cukrzycy konieczne jest odpowiednie ich leczenie.

W leczeniu cukrzycy typu 2 ogromne znaczenie ma zaangażowanie pacjenta w terapię, ponieważ bardzo skuteczna jest dieta i regularna aktywność fizyczna. Lekiem pierwszego rzutu jest metformina, która zmniejsza insulinooporność. Jeżeli mimo leczenia wartości glikemii nadal się zwiększają, intensyfikuje się terapię poprzez dołączanie kolejnych leków doustnych lub podawanych podskórnie. Nieskuteczność takiego leczenia oznacza całkowity brak wydzielania insuliny przez trzustkę i wymaga przejścia do kolejnego etapu leczenia, czyli stosowania insuliny.

Cukrzyca prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań – na świecie co kilka sekund z powodu cukrzycy amputuje się stopę, cukrzyca jest najczęstszą przyczyną ślepoty, najczęściej dializowani są chorzy z powodu niewydolności nerek na tle cukrzycowym. 

Szkolenie chorych jest również bardzo ważną metodą leczenia cukrzycy („Kto więcej wie o cukrzycy, żyje dłużej” – Joslin). Istotnym celem edukacji jest dążenie do wdrożenia u chorego zachowań promujących współpracę w leczeniu.

Aktywność fizyczna jest bardzo wskazana, ale powinna być dostosowana do możliwości danej osoby. Zaleca się regularny wysiłek fizyczny. Dowiedziono, że prowadzi on do zmniejszenia isnulinooporności. Najlepszy jest szybki marsz, najlepiej 30 minut codziennie lub przynajmniej 3 razy w tygodniu.

Dieta

Dieta stosowana w cukrzycy typu 2 ma na celu zmniejszenie masy ciała. Liczba spożywanych kalorii przez osobę, u której diagnozuje się cukrzycę, jest zwykle bardzo duża – nawet 3500 kcal/d. Ważne jest, by dokładnie ustalić liczbę spożywanych kalorii; można to zrobić razem z dietetyczką lub samemu, korzystając z tabel kalorycznych.

Zobacz: Kalkulator dietetyczny

Uświadomienie sobie, ile naprawdę zjadamy kalorii, jest niezwykle ważne – osoby otyłe zwykle twierdzą, że nie jedzą nic albo jedzą bardzo mało. Następnie należy stopniowo redukować liczbę spożywanych kalorii o około 500 kcal co kilka miesięcy. Zmniejszając liczbę kalorii dostarczanych z pożywieniem, odchudzamy się. Typowa dieta redukcyjna, czyli taka, która prowadzi do zmniejszenia masy ciała, to 1000-1200 kcal/d. Satysfakcjonująca szybkość zmniejszania masy ciała to około 2,5 kg miesięcznie. Osoba, która mówi: „przestrzegam diety cukrzycowej”, a nadal jest otyła i nie zmniejsza swojej masy ciała, niestety się myli – diety nie przestrzega, bo nie chudnie, albo jej dieta zawiera za dużo kalorii w przypadku jej metabolizmu. Warto więc co jakiś czas policzyć kontrolnie liczbę spożywanych dziennie kalorii. Oczywiście każda dieta, która ma na celu redukcję masy ciała, powinna być wsparta regularną aktywnością fizyczną.

Dieta osoby chorującej na cukrzycę typu 2 leczonej lekami doustnymi powinna obejmować 5 posiłków: trzy główne i dwie przekąski (drugie śniadanie oraz podwieczorek). Często pacjenci twierdzą, że to za duża liczba posiłków, uniemożliwiająca zmniejszenie masy ciała. To nieprawda – w pojęciu dietetyki za posiłek uważa się również zjedzenie jabłka czy jogurtu. Często nie zdajemy sobie sprawy z liczby tzw. pustych kalorii, które spożywamy, a nie wliczamy ich do kaloryczności posiłków: słodkie napoje gazowane, soki, owoce, cukier używany do słodzenia napojów, kawa zbożowa z mlekiem. Często również nie bierze się pod uwagę zjadanych drobnych ciasteczek, precla, drożdżówki, chipsów.

Osoba chorująca na cukrzycę typu 2 leczona 4 wstrzyknięciami insuliny ludzkiej lub 2 wstrzyknięciami mieszanek insulinowych ludzkich powinna spożywać 5-6 posiłków. Ten szósty posiłek, czyli druga kolacja, nie jest obowiązkowy, jeśli przed pójściem spać glikemia wynosi >130 mg/dl i w godzinach nocnych nie występują niedocukrzenia. Jeżeli chory na cukrzycę typu 2 jest leczony szybko działającymi analogami insuliny, należy spożywać tyle posiłków, ile stosuje się wstrzyknięć, czyli zwykle 3, a czasem 4 lub 5. Jeżeli terapię prowadzi się z użyciem 2 wstrzyknięć mieszanek analogowych, wystarczą 3 posiłki. Zawsze jednak należy dostosować posiłki do glikemii – jeśli u chorego występują niedocukrzenia, konieczne może być spożywanie drobnych przekąsek w celu zapobiegania hipoglikemii.

Badania okresowe

Każdy chory na cukrzycę typu 2 powinien pozostawać pod opieką lekarza diabetologa i kontrolować glikemię za pomocą glukometru. Do zalecanych badań okresowych należy oznaczenie odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – wskaźnika wyrównania cukrzycy; zaleca się wykonywanie takiego oznaczenia raz w roku. Lekarz powinien również zalecić oznaczenie wydalania albumin w moczu (patrz: Nefropatia cukrzycowa). Chory powinien pamiętać o corocznym badaniu okulistycznym dna oka w kierunku retinopatii cukrzycowej, a także codziennie oglądać stopy i dbać o ich higienę.

https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ2/65891,cukrzyca-typu-2